Waarom delen vrouwen verhalen over seksuele intimidatie niet met elkaar? ‘Als een vrouw zachtaardig is, denkt ze dat zij de situatie had moeten oplossen’, schreef Heleen Mees in de Volkskrant. ‘Als ze ambitieus is, dan heeft ze het er zelf naar gemaakt. Als ze grofgebekt of promiscue is, idem dito.’ Eigen schuld, dikke bult.
Waarom de eigen-schuld-dikke-bult-redenering vaak voorkomt.
De opvatting dat vrouwen er zelf om gevraagd hebben, is wijdverbreid. Nog geen twee jaar geleden, in de nieuwjaarsnacht van 2016, werd de wereld opgeschrikt door massale aanrandingen in Keulen. Burgemeester Henriëtte Rekel stelde daarna een gedragscode in voor meisjes en vrouwen: ze moesten vooral bij hun eigen groepje blijven en een armlengte afstand van vreemden houden. Het is een variant van ‘had ze maar niet zo’n kort rokje moeten dragen’ of ‘ze heeft er zelf om gevraagd.’ De burgemeester kreeg een storm van kritiek over zich heen. En terecht.
‘Had ze maar niet zo’n kort rokje moeten dragen.’
©
cc / pixabay
De reactie impliceert dat slachtoffers van aanrandingen verantwoordelijk zijn voor het geweld dat hen is overkomen. Dit is een ernstige denkfout en staat bekend als de just world bias ofwel de rechtvaardige–wereld-denkfout. Die komt voort uit het idee dat we in een rechtvaardige, geordende en voorspelbare maatschappij leven. waarin iedereen krijgt wat hij verdient. We zien het terug in spreekwoorden als ‘boontje komt uit zijn loontje’, ‘wie goed doet, goed ontmoet’, en ‘wie zaait, zal oogsten’.
Zo’n eigen-schuld-dikke-bult-redenering komt vaker voor en wordt zelfs in de rechtszaal gemaakt. Zo werd de dader van een dubbele verkrachting in Florida vrijgesproken omdat het slachtoffer een zeer kort rokje droeg en geen ondergoed. De jury oordeelde dat de vrouw de verkrachting zelf had uitgelokt.
De just world bias heeft een functie. Als we de vrouw verantwoordelijk maken voor het seksueel geweld dat haar is overkomen, dan houden we de illusie in stand dat we zelf controle hebben over ons leven. Maar dat is natuurlijk niet zo. Je kunt enorme pech hebben en een enorme klootzak tegenkomen. Slachtoffers blijven slachtoffers. En daders blijven daders.
Suzanne Weusten is psycholoog en redacteur van Dat Had Je Gedacht.
Dat Had Je Gedacht
is een tv-programma van Human over helder denken en de momenten dat ons brein ons in de steek laat. Onder leiding van de bekende Vlaamse filosoof Johan Braeckman doet een groep van honderd vrijwilligers mee aan psychologische tests, die verschillende denkvalkuilen blootleggen. Van het bevestigingsvooroordeel en cognitieve dissonantie tot het verloren kosten-effect. Braeckman laat zien hoe die denkpatronen ons op het verkeerde been kunnen zetten. In huis-tuin-en-keukensituaties, in de actualiteit, maar ook in grote historische gebeurtenissen kunnen die denkpatronen een beslissende invloed hebben.