Films houden je een spiegel voor, schrijft Gawie Keyser in zijn boek Kijken maakt gelukkig. Hoe film ons leert om beter te leven. Ze helpen je zo om jezelf te leren kennen: "Ik denk niet dat mensen zonder verhalen kunnen, we zijn echte fictiedieren." We spraken hem over hoe je dat doet, beter leren leven door films.
Van klassiekers als Pickpocket en Bonnie and Clyde tot de nieuwste James Bond: films kijken maakt gelukkig, stelt filmjournalist Gawie Keyser. Heeft het kijken van ontelbaar films hem zelf ook gelukkiger gemaakt?
Kijken maakt gelukkig, stel je.
"Iedereen kijkt films. Maar waarom eigenlijk? Wat zoeken we? Die simpele vragen wilde ik met dit boek beantwoorden. Vragen die wel al uitgebreid onderzocht zijn als het gaat om literatuur en boeken lezen, maar over de verhouding tussen film en leven is nog niet zoveel geschreven. Terwijl je net als uit literatuur, heel veel uit een film kunt halen.
Ik denk, en dat ontdekte ik tijdens het schrijven van het boek, dat mensen naar films kijken omdat ze op zoek zijn naar manieren om gelukkig te zijn. Ze willen weten hoe het leven werkt."
Hoe kan film daarbij helpen?
"Ik denk dat ultiem geluk schuilt in zaken als de liefde, maar je vindt het ook in het alledaagse. In tevreden zijn met wie je bent, met hoe je in het leven staat en hoe je je tot anderen verhoudt. Film kan daarbij helpen.
Pauline Kael, die als filmcriticus bij The New Yorker werkte, verwoordde dat mooi. Zij zei dat films ons stukjes van onszelf laten zien. Het heeft een soort spiegelbeeldeffect: het toont ons aspecten van onszelf die we soms wel en soms niet herkennen, maar het geeft nooit een compleet beeld."
©
Amit Dijkerman / HUMAN
Gawie Keyser tijdens de presentatie van het boek.
"Film is als een experiment aan de hand waarvan je jezelf leert kennen, zoals je jezelf ook leert kennen in verhouding tot je ouders, vrienden, of een leraar op school.
De Franse filosoof Gilles Deleuze heeft daar prachtige boeken over geschreven. Volgens Deleuze zijn onze hersenen het werkelijke scherm waarop de film zich afspeelt, omdat het kijken naar een film allerlei neurologische processen op gang brengt. Dat zijn ook processen waarin je onderzoekt wie je bent."
Is dat ook wat je bedoelt als je zegt dat film je leert beter te leven?
"Veel films en verhalen zijn wat in het Engels Morality Tales heet: ze gaan over moraliteit, over goed en kwaad en het goede doen. In films staat het hoofdkarakter vaak voor een onmogelijke opgave, voor een duivels dilemma. De keuzes die personages maken, helpen je ook als kijker in het ontwikkelen van een moreel kompas.
Dat werkt overigens ook zo als de karakters een verkeerde keuze maken. Onlangs keek ik opnieuw naar Bonnie and Clyde, de misdaadklassieker van Arthur Penn. De film gaat over twee bankovervallers die verliefd op elkaar worden. Tijdens het kijken kun je even in de huid kruipen van de schurk, kun je ervaren hoe het is om een slecht persoon te zijn. Ook dat leert je van alles over moraliteit."
Het boek is ook een heel persoonlijk verhaal. Waarom heb je daarvoor gekozen?
"Het was niet de bedoeling om mijn eigen leven als uitgangspunt te nemen, maar ik ontdekte dat ik gaandeweg ook steeds meer over mijn eigen leven ging nadenken. Ik ben gescheiden en in de periode na de breuk heb ik veel films gekeken met mijn kinderen. Gezellig, zondagmiddag op de bank klassiekers kijken.
Als ik terugdenk aan die tijd, merk ik dat die films mij en mijn kinderen ook echt geraakt hebben. Zoals je een film kijkt met jezelf in het achterhoofd, had ik mijzelf in het achterhoofd bij het schrijven van het boek. Daarom besloot ik dat ook onderdeel te maken van het boek."
Trailer Pickpocket.
Van welke film heb je zelf het meest geleerd?
"Het interessants vind ik verhalen met personages die verlossing zoeken. Die een trauma onder ogen moeten komen. Een goed voorbeeld daarvan is de Franse regisseur Robert Bresson, die de klassieker Pickpocket maakte in 1959.
De film gaat over een dief. Als er een vrouw verliefd op hem wordt, blijft hij egoïstisch handelen. Dan wordt hij betrapt en komt hij in contact met de politie. Pas als hij veroordeeld is en in de gevangenis zit, stelt hij zich open voor de liefde van de vrouw en komt de verlossing.
Deze structuur komt terug in veel verlossingsverhalen: eerst is het personage egoïstisch en leeft het voor zichzelf, in de tweede fase komt hij in contact met de wereld om zich heen. De derde fase is het niveau van het geloof en de verlossing. Pickpocket is wat mij betreft een van de mooiste films ooit gemaakt."
Als filmjournalist heb je natuurlijk ontelbaar veel films gezien. Heeft je dat inderdaad gelukkig gemaakt?
"Ik denk dat het me echt gelukkig heeft gemaakt, ik kan er niks anders van maken. Ik word er blij van als ik de nieuwe James Bond zie, of als ik les mag geven over Robert Bresson. Als ik zeg dat films je gelukkiger maken, dan ben ik daar zelf het levend voorbeeld van."