Gary Ferguson en Mary Clare: Terug naar onze natuur

In 'Brainwash talks' van Human buigen journalisten, schrijvers, wetenschappers, theatermakers en filosofen zich over de grote persoonlijke en maatschappelijke vragen van nu. Deze keer schrijver Gary Ferguson en psycholoog Mary Clare over Full Ecology en hoe we altijd verbonden zijn met de natuur.

"Wij hebben elkaar zes en een half jaar geleden toevallig ontmoet. Een wetenschapper uit Oregon en een schrijver uit Montana, 1450 kilometer uit elkaar. Zij is hoogleraar, sociale wetenschapper en auteur van meer dan honderd artikelen. Ze is twee keer de VS rondgereden om uit te zoeken wat Amerikanen het belangrijkst vinden. Hij schrijft over natuurbehoud. Boeken waarin hij verslag doet van de meer dan 50.000 kilometer die hij heeft gewandeld in de vrije natuur. Zijn 26e boek kwam onlangs uit.

Na onze toevallige ontmoeting hebben we veel gewandeld en gepraat. We zagen steeds meer verbanden tussen zijn werk in de natuurwetenschappen en haar werk in de sociale wetenschappen. Hij vertelde haar over wolven, en hoe ze het evenwicht bewaren tussen werk en spel. Dat vrouwtjes en mannetjes het leiderschap delen. En zij had het over sociaal-wetenschappelijk onderzoek waaruit bleek dat mensen die in balans zijn een productiever en gezonder leven leiden. Door onze disciplines te combineren zagen we keer op keer dat wij als mens alles hebben om de wereld aan te kunnen.

We noemen het Full Ecology. We gaan terug naar onze menselijke natuur. Naar de mens als natuur. We vergeten dat we zelf ook natuur zijn. Full Ecology richt zich niet alleen op de biologie, maar ook op de sociale ecologieën. De ecologieën tussen ons en in onszelf. Als daar iets niet klopt en we onder vuur liggen, hebzuchtig of bang zijn, dan leidt dat vaak tot destructieve acties. Maar zo hoeven die ecologieën niet te zijn. Dat hebben we zelf in de hand. Dat hebben jullie zelf in de hand.

Denk wereldwijd, doe lokaal. Superlokaal. Om bij te dragen aan een beter verhaal over wat het is om mens te zijn. Het verhaal dat ons is verteld, is namelijk een leugen. Het is op z'n minst onvolledig. Meer dan 2000 jaar heeft de mens zich gedragen alsof hij geen deel uitmaakte van de natuur, en erboven stond. Die scheiding zit inmiddels in ons DNA. Onze denkwijze is nog niet veel veranderd sinds Descartes, die briljante beoefenaar van wetenschappelijke objectiviteit, die hielp bij het verankeren van de scheiding die nu zo diepgeworteld is in de westerse cultuur.

De subject-objectscheiding in de wetenschap is waardevol, maar het is wel een scheiding. En het ondersteunt het gevoel van menselijke superioriteit. Als fundament van een cultuur is dat onrealistisch. Want een volkomen zelfstandig individu, dat bestaat niet op deze planeet. Verbondenheid is altijd een voorwaarde voor leven geweest. In Afrika drinken bavianen uit waterpoelen die door olifanten gegraven zijn. In ruil klimmen de bavianen de bomen in, om de olifanten te waarschuwen voor leeuwen. De raaf leidt de wolvenroedel naar de dode eland die ze nooit in haar eentje open krijgt. En als je tussen de bomen loopt, hebben zij de CO2 die jij uitademt nodig, net zoals jij hun zuurstof nodig hebt.

Bomen produceren ook chemicaliën genaamd fytonciden, die je immuunsysteem met elke ademhaling versterken. Ze maken je hart zelfs sterker. Dus waarom denken in die scheiding? Als we zo van elkaar afhankelijk zijn, waarom is het dan nu zo'n puinhoop? Dat is een paradox. De natuurlijke ontwikkeling van het menselijk denken maakt het noodzakelijk dat je je losmaakt. Het is een fase in je kindertijd die ervoor zorgt dat je je kunt ontwikkelen tot een denkend wezen en je volledig kunt ontplooien. Een baby realiseert zich niet dat hij een individu is. Hij heeft geen besef van ik en jij, van dit en dat.

Tekst gaat verder onder de foto

De scheiding komt als volgt tot stand. Stel je een baby voor die in een kinderstoel zit te eten. Je pakt een felgekleurde rammelaar. Je schudt ermee en ze moet lachen. Als je hem dan verstopt, is de aandacht weg. Ze doet of hij nooit bestaan heeft. Uit het oog, uit het hart. Ze moet de vaardigheid om zichzelf als individu te zien nog ontwikkelen. In haar wereld is zij degene die huilt én degene die haar troost. Het komt niet in haar op dat zij niet alles is. Maar op een dag zal ze anders reageren als je haar rammelaar afpakt. Dan fronst ze en maakt ze ontevreden geluiden. Ze zoekt dat ding met haar ogen. Ze heeft een nieuwe gedachte: de rammelaar bestaat nog en ik wil hem zien. En dan toont zich voor het eerst het individu. Een individu dat losstaat van de rest.

Dat is jou ook overkomen. Ook jij voelt je een individu. Als je erover nadenkt, ben je als individu heel kwetsbaar. Je bent helemaal alleen. Eén object in dit wilde en warrige universum vol objecten. We hebben alles verankerd in het subject-objectdenken. Die manier van denken is helemaal ingesleten, staat niet meer ter discussie. En dat begint ons nu op te breken.

Wacht eens even, denk je misschien. Als de mens natuur is, volgt daar dan niet automatisch uit dat onze puinhopen ook natuurlijk zijn? Ja, dat klopt. Het scheidingsdenken en het chaotische effect daarvan is inderdaad natuurlijk. De wereldwijde explosies van racisme, geweld, armoede en allerlei soorten onderdrukking zijn een uitdrukking van die chaos. Maar bedenk wel: de hele natuur is gericht op duurzaamheid. En duurzaamheid berust op verbondenheid. Een soort die zich afzondert van de rest kan het wel vergeten. Als roodlippige fluitapen, een diersoort die ik net heb verzonnen, ineens giftige knolamanieten gaan eten, is dat misschien natuurlijk, maar dan is het ook natuurlijk dat ze uitsterven.

Als scheiding verankerd is in een cultuur, leidt dat tot chaos en dat is niet houdbaar. Misschien denk je nu: o nee, we zijn verloren. Of je wordt boos op het land waarin je woont, een politicus of bedrijf. Wij betogen dat het ertoe doet hoe je jezelf ziet. Full Ecology maakt ons bewust van wat we onszelf wijsmaken: dat we gescheiden, afgezonderd en geïsoleerd zijn. Kunnen we daarvan loskomen en verder kijken? Kunnen we inzien dat we volledig verbonden zijn? Neuropsychologen zeggen: pas op met hoe je de wereld ziet, want dit is hoe hij is.

Dit verhaal helpt misschien. Het gaat over Yellowstone National Park in 1995. Er leven al zeventig jaar geen wolven meer. De mens heeft ze uitgeroeid. Al die tijd graasden elanden op de oevers van bergbeekjes en aten cypergras, mertensia's, geraniums en wilgenscheuten. Op sommige plekken zelfs zoveel dat die planten zijn verdwenen, net als de dieren die die planten aten. In dat jaar, 1995, komt de wolf terug.

Tekst gaat verder onder de foto

De elanden worden voorzichtiger en gaan van de oevers naar plekken met meer overzicht en vluchtruimte. Nu de elanden weg zijn, komen de wilde bloemen en wilgen weer terug. De wilgen zorgen ervoor dat de bevers terugkomen naar de beekjes. De bever creëert op zijn beurt weer een ideale habitat voor de zanggors en de maskerzanger. Wolven, elanden, bevers, zanggorsen hebben allemaal baat bij evenwicht en verbondenheid. Zij doen niet aan scheidingsdenken, wij doen dat wel.

Wij zijn in staat tot zelfreflectie. Wij kunnen nadenken over hoe we ons leven leiden. Gebruik dat om te kijken of jij ook baat hebt bij verbondenheid. Vraag je eens af: als dit je laatste dag zou zijn en je zou het weten, wat is dan het belangrijkst? Dat is een vraag die klimaatverandering opwerpt. Klimaatverandering gaat niet weg, en het kan er voor zorgen dat je prioriteiten helemaal op de schop gaan: wat je nodig hebt, wat je koestert, hoe je met anderen omgaat.

We zijn hoe dan ook verbonden met alle levende en niet levende dingen. We moeten nu aandacht besteden aan de realiteit van het leven. Jouw leven dat met alles verbonden is: planten, dieren, insecten, aarde, water, lucht, je meest ware natuur. Dit zijn dingen waar je op kunt rekenen: je bent natuur. Door je maatschappij en cultuur ben je dat vergeten en dat is schadelijk. Misschien schaam je je daarvoor, of ben je boos of bang. Maar daar mag je je niet in verliezen. Kijk naar wat er wel goed gaat. Je bent nooit alleen. Je hoort hier.

Dat feit houdt de uitdagingen waar we mee te maken krijgen niet tegen, maar zorgt er wel voor dat we er beter op reageren. Je hebt moed en empathie nodig, die vanzelf voortkomen uit verbondenheid. Uit je betrokkenheid. We moeten verder kijken dan scheiding en isolement. Samen kunnen we het. Grijp komende week elke kans aan om antwoord te geven op de volgende vraag: is je huid echt de grens tussen jou en de wereld? Natuur in de natuur. Dit is je kans om eindelijk echt thuis te zijn."