Deze vraag kwam bij mij op naar aanleiding van het incident waarin de activist Abulkasim Al-Jaberi een strafbeschikking heeft gekregen vanwege zijn uitspraak: ‘Fuck de koning’.
Nu zijn er meerdere kwesties hier relevant, maar interessant was juist dat het woordje ‘fuck’ als schokkend werd ervaren. Wat zouden bijvoorbeeld de gevolgen zijn geweest als de kreet simpelweg ‘weg met de monarchie’ was?
Mening of belediging
In de heftige Facebook-discussie hierover bij ‘Gawie Weet Raad’ vraagt Anna van Kooij: ‘Er is toch een duidelijk verschil tussen je mening ventileren (weg met de koning) en het beledigen van de koning (fuck de koning)?’
Dat is inderdaad de vraag. Het verschil tussen ‘fuck de koning’ en ‘weg met de koning’ lijkt minimaal. Wat de eerste ‘sterker’ maakt, is inderdaad het element beledigen. En de vraag is dan: hebben we het recht op belediging als vorm van protest?
Voor een antwoord hoef je niet verder te kijken dan het oeuvre van Monty Python, bijvoorbeeld in de gedaante van John Cleese als de hoteleigenaar Basil Fawlty die z’n best doet deel te zijn van de hogere middenklasse, maar die heimelijk een racistische vrouwenhater is.
Iets soortgelijks doet Cleese en de rest van de Monty Python-team in ‘The Meaning of Life’ (1983), een film waarin de komieken de vraag uit de titel aan de hand van een serie sketches onderzoeken.
Beroemd is de restaurantscène.
Is slechte smaak of ongemanierdheid een effectief middel van protest tegen de gevestigde orde?
We zijn in een restaurant vol rijke mensen. Cleese is een ‘Franssprekende’ ober. Wanneer hij aan een mooie vrouw vraagt of alles naar wens is, antwoordt zij: ‘Prima, alleen heb ik enorm last van mijn menstruatie’.
Dan schuift een dikke man aan tafel en bestelt alles op de kaart. Alsof het de gewoonste zaak van de wereld is braakt hij alles wat hij eet weer uit, soms zelfs gericht, zoals wanneer een schoonmaker haar best doet zijn uitwerpselen op te ruimen. De andere gasten volgen onwillekeurig het voorbeeld van de dikke man. Het laatste gerecht doet hem de das om: na het verorberen van chocolaatje explodeert hij.
Noodzaak van ongemanierdheid
Meerdere manieren zijn denkbaar om de morele corruptie van rijkdom en klassenverschillen aan de kaak te stellen, maar ze zijn zelden zo effectief geweest als de subversieve slechte smaak van ‘Python’ in ‘The Meaning Life’.
En daar gaat het om: de noodzaak van ongemanierdheid in sociale protest. En misschien ook het recht hierop.
Nu was de activist die de koning beledigde wellicht niet bezig met een kunstwerk toen hij zijn gewraakte uitspraak deed. Maar belangrijk waren de reacties erop; velen grepen het woordje ‘fuck you’ aan — vooral in de sociale media — om de koning verder te beledigen, alsof ze nu ‘bevrijd’ waren, alsof ze zich gelegitimeerd voelen. En deze reacties waren wél ‘gespeeld’, humoristisch, satirisch.
Of de slechte smaak en ongemanierdheid legale protestvormen horen te zijn, daarover zullen de meningen uiteen lopen. Duidelijk is dat beide dingen effectief zijn, zeker als meer beschaafde tegengeluiden (‘weg met de monarchie’) weinig reactie meer ontlokken.