Een paar jaar geleden stelde de Amerikaanse computerwetenschapper Jaron Lanier in het tijdschrift ‘The New Yorker’ dat sociale-netwerksites als Twitter en Facebook ontmenselijken doordat ze gebruikers dwingen oppervlakkige relaties met anderen te onderhouden. Is er daadwerkelijk sprake van ‘digitale dehumanisering’?

Wie een digitale identiteit heeft wordt ‘meer door angst gedreven dan door liefde’, aldus Lanier, bijvoorbeeld door het eindeloos en gedachteloos retweeten en liken van onderwerpen. Dat creëert volgens hem een paranoïde samenleving waarin mensen een sociaal leven leiden dat in feite niet bestaat.

Digitale dehumanisering
In het blad ‘Wired’ gaat Lanier, die aan de wieg van digitale ontwikkelingen stond die inmiddels hebben geleid tot het huidige internet, nog een stapje verder. Hij bestrijdt het idee dat internet de ‘verlichting van de massa’ teweeg zal brengen. Meer aannemelijk, zegt Lanier, is dat de massa zal ontaarden in een ‘online lynch mob’.

Is er daadwerkelijk sprake van ‘digitale dehumanisering’? Zijn we geen individuele mensen meer, omdat we online opgaan in een collectief? En wat betekent het dan nog een mens te zijn?

Deze vragen staan centraal in de klassieker ‘Blade Runner’ (1982) van Ridley Scott, gebaseerd op een roman van Philip K. Dick.

In de toekomst zijn Nexus 6-robots slaven die haast identiek aan mensen zijn. Een opstand volgt; de Nexus 6 wordt illegaal verklaard. Wanneer een groep van hen naar een futuristische stad ontsnapt, moet premiejager Rick Deckard (Harrison Ford) de robots opsporen en uitschakelen.

Robots
Na een ontmoeting met Dr. Tyrell, schepper van de robots en eigenaar van een multinational, slaagt Deckard erin twee van hen te ‘doden’. Maar hij ontmoet ook de beeldschone Rachel (Sean Young) die een robot is, maar zich dat niet ‘realiseert’.

Uiteindelijk komt Deckard oog in oog te staan met de leider van de opstandelingen, Roy Baty (Rutger Hauer). Baty redt het leven van Deckard door te voorkomen dat hij van een hoog gebouw valt.

Dan volgt Baty’s beroemde monoloog. Hij roept herinneringen op aan zijn ‘leven’, en: ‘All those … moments … will be lost in time, like tears … in… rain. Time … to die …’

Authenticiteit
In ‘Blade Runner’ zijn de rollen omgedraaid: Deckard, die mogelijk ook een robot is, maar dat niet weet, heeft geen notie van wat het betekent te ‘leven’, net als alle andere inwoners van de dystopische stad waarin het verhaal zich afspeelt. De Nexus 6 daarentegen realiseren zich hun uniekheid — ze zijn meer echt dan de ‘mensen’.

De kern is ‘authenticiteit’. Dat is ook wat computerwetenschapper Jaron Lanier aan de orde stelt als hij ageert tegen de huidige tijdgeest van online-ontmenselijking.

Namaakmensen
Misschien komt het beste antwoord op deze vragen van de ‘Blade Runner’-auteur Philip K. Dick, die eind jaren zeventig kort voor zijn dood de vraag ‘wat maakt een authentiek mens?’ onderzocht in een speech die hij nooit gaf. Hij voorzag namelijk een tijdperk van ‘namaakwerkelijkheden die namaakmensen scheppen’.

Nu ‘Blade Runner’ opnieuw in de bioscoop draait, vanaf 18 juni in het filmmuseum EYE, is duidelijk dat het werk ons een wrang beeld van het moderne leven voorhoudt. Het tijdperk van de namaakmensheid lijkt finaal aangebroken.

Aanstaande maandag bespreek ik ‘Blade Runner’ in een uitzending van OBA Live Filosofie. Hoofdgast: Bibi van den Berg, techniekfilosoof aan de Universiteit van Leiden hoofdgast in Presentatie: Wim Brands. Huisfilosoof: Ad Verbrugge.