Wie met de trein reist maakt het vroeg of laat mee: agressie en steeds vaker grof geweld, dikwijls jegens de conducteur. Is het je plicht burgermoed aan de dag te leggen door de belaagde bij te staan?

De vraag keert ook terug in het rapport over dit onderwerp van Stichting Maatschappij en Veiligheid, getiteld: ‘Burgermoed als oplossing voor onveiligheid in het openbaar vervoer?’ De suggestie is dat we méér zouden moeten doen wanneer treinconducteurs in de publieke ruimte het slachtoffer van geweld worden.

Waarom burgermoed zo vaak geen spontane menselijke reactie is, raakt misschien de kern. In een discussie op Facebook reageert Gawie Weet Raad-lezeres Joke Bouwmans als volgt: ‘Tja, geweld is uit den boze, en natuurlijk kom je op voor je medemens, maar of dit nu je plicht moet worden als treinreiziger?’

Overlevingsinstinct
Met de recente film ‘Force Majeure’ in mijn hoofd, waarin een vader het eigen vege lijf redt wanneer vrouw en kinderen onder een lawine dreigen te worden bedolven, dacht ik aan zoiets als ‘overlevingsinstinct’ als verklaring voor dit gedrag.

Want dat gebeurt ook in Fred Zinnemans klassieker ‘High Noon’ uit 1952. Gary Cooper is Will Kane, marshal van een stadje waar hij in het huwelijk treedt met Amy Fowler (Grace Kelly). Hij wil geen gerechtsdienaar meer zijn, hij wil zijn leven voorzetten als winkelier en gezinsman.

Maar nog tijdens de huwelijksceremonie komt het nieuws dat de bandiet Frank Miller en zijn gang onderweg zijn - om Will te doden.

Confrontatie
Zijn eerste reactie: vrouw en bagage in een paardenkar laden en zo snel mogelijk het stadje verlaten. Dan realiseert hij zich dat deze vluchtactie onhaalbaar is. Niet alleen zal hij dan zijn leven lang moeten vluchten voor de moordenaars, ook zullen de dorpelingen leiden onder de tirannie van de geweldplegers.

Hij besluit terug te keren om de confrontatie met Miller aan te gaan. Hierbij realiseert hij zich dat hij dat niet alleen aankan, hij heeft hulp nodig.

Maar niemand die hem wil bijstaan - Will Kane staat er alleen voor.

Schaamte
Onder de bewoners is de schaamte overweldigend. Het is niet dat ze geen kans zien het op te nemen tegen Frank Miller. Immers, als genoeg mensen zich achter Will zouden scharen, dan hebben de schurken geen kans. Het gaat er meer om dat ze bang zijn, bang zélf te zullen lijden onder het geweld.

Uiteindelijk krijgt Will slechts hulp van zijn vrouw Amy. Na een gevecht verslaat hij de gang van Frank Miller.

Plichtsbesef
Hier is de gemene deler tussen de laffe dorpelingen in ‘High Noon' en de laffe vader in ‘Force Majeure’: de mens, gedreven door angst, lijkt wel gevangen in zijn eigen instinct voor overleving, óók in groepsverband. ‘Burgermoed’, laat staan nog plichtsbesef, is dan een stap te ver.

Dat is wrang. Slotbeelden van ‘High Noon’: de dorpelingen verzamelen zich op straat rond de lijken. Will kijkt hen aan. Zonder een woord te zeggen. Dan smijt hij vervuld van afschuw zijn marshalster op de grond en verlaat het stadje.