'Zwijgen over Nederlands-Indië en de Molukken moet stoppen'

De Molukse JJ Malaihollo (23) is een van de jongeren die voor het Zuidelijk Toneel in zijn familiegeschiedenis dook. Hij ging in gesprek met familieleden, zocht op zolder naar oude foto’s en las zich in over de geschiedenis van de Molukken en Nederlands-Indië. Sinds deze week is de audiovoorstelling online te beluisteren, waarvoor JJ zijn eigen aflevering insprak.

In het begin van het audiofragment van JJ zingt hij het lied Sudah Berlayar. ''Dit is een Moluks liedje dat binnen onze gemeenschap veel emoties oproept. Het nummer gaat over wegvaren van je thuis, heimwee en het verlangen naar je eigen land. Dat verlangen leeft binnen onze community nog steeds.''

Bij JJ werden familieverhalen met de paplepel ingegoten. ''Ik woon in een Molukse wijk en bij ons thuis werden verhalen van vroeger niet onder stoelen of banken gestoken. Het verhaal van mijn overgrootvader wordt vaak verteld. Hij belandde tijdens de Japanse bezetting in een Jappenkamp, omdat hij als militair aan Nederlandse kant had gevochten. Na de oorlog ging hij naar Nederland, met het idee om snel terug te keren naar de Molukken.''

Zeventig jaar geleden kwam de eerste groep Molukkers naar Nederland. Zij hadden in het Koninklijk Nederlands-Indische Leger (KNIL) aan Nederlandse zijde gevochten, in ruil voor een eigen land: een onafhankelijk Molukken. Tijdens de onafhankelijkheidsstrijd zagen de Indonesiërs de Molukkers als verraders, en waren zij daar niet meer veilig. Nederland gaf de Molukse KNIL-militairen maar één optie: ze kwamen op dienstbevel naar Nederland, tijdelijk.

Maar tijdelijk was het niet, de overgrootvader van JJ ging nooit meer terug. ''Hij dacht hier een half jaar te blijven. Toch hield hij altijd een beetje hoop. Zijn koffer stond na acht jaar nog steeds in de gang. Klaar om terug te gaan.” Totdat het besef kwam dat ze nooit meer terug zouden gaan. Het verdriet was groot. “Voornamelijk omdat de belofte op een eigen land niet is waargemaakt.''

In 1950 riep de Molukken een eigen onafhankelijke staat uit: Republik Maluku Selatan (RMS), maar al snel daarna liet Indonesië weten dit niet te erkennen. En zo komt het dat de Molukken nu, officieel gezien, bij het land Indonesië hoort.

En dat steekt, ook bij JJ. ''Ik ben van jongs af aan al veel bezig met onze cultuur en geschiedenis. Ik was heel nationalistisch. Ik ging naar demonstraties voor een onafhankelijk Molukken en als er een huis leeg stond in onze Molukse wijk, schreef ik daar met graffiti op dat onze woningen alleen voor Molukkers zijn.''

Nu heeft hij daar geen tijd meer voor. Bovendien is hij de laatste jaren wat zachter geworden. ''Ik ben nog steeds best nationalistisch hoor, maar mijn focus is anders. Eerst had ik mijn mening aan de hand van aannames, nu verdiep ik me.

''Er zijn altijd twee kanten van het verhaal. Daarom vond ik het ook zo interessant om mee te doen aan dit project, ik leerde ook van verhalen van de andere jongeren. Zo kende ik de term Indisch zwijgen helemaal niet, omdat daar binnen mijn familie helemaal geen sprake van is.''

Ayden Carlo (31), regisseur en begeleider in het gehele proces, beaamt dat Indisch zwijgen een thema is dat bij veel jongeren terugkwam. “Bij sommigen wordt er in de familie nooit gepraat over de tijd in Nederlands-Indië en de komst naar Nederland. Hier komt ook de naam van de voorstelling, Ada apa, opa?, vandaan. Dit betekent ‘Wat is er, opa?’.”

Die vraag komt uit een van de verhalen van Nimué Pattirane, die in haar audiofragment vertelt over een klein meisje, dat aan haar altijd stille opa vraagt wat er is, omdat ze doorheeft dat er iets is. "Ze krijgt geen antwoord en er valt een ongemakkelijke stilte," zegt Carlo. "En die stilte, het zwijgen, is een thema dat we in deze audiovoorstelling onderzoeken. Is het een keuze om te zwijgen?”

Praten over het verleden kan moeilijk zijn, omdat er trauma’s aan gekoppeld zijn, weet ook Sem van Beukering. In zijn audiofragment vertelt hij over zijn opa Karel, die tijdens de onafhankelijkheidstrijd naar Nederland vluchtte. “Ze moesten wel vluchten uit Indonesië, anders had het Karel de kop gekost," zegt Carlo. "Hij is per slot van rekening een Nederlander en die was toen de vijand daar.”

Ondanks dat praten over vroeger soms moeilijk kan zijn, is het volgens JJ toch belangrijk om familieverhalen door te vertellen. ''Het is onderdeel van wie je bent. Door die verhalen in stand te houden, blijft de cultuur en alle bijhorende verhalen binnen je gemeenschap.''

JJ vindt het verleden belangrijk, maar hij snapt het Indisch zwijgen ook wel een beetje. Soms is het goed om vooruit te kijken en door te zetten. ''Vroeger was ik wel eens boos over alles wat de Molukkers is overkomen. Nu minder. Ik heb sinds een tijdje een andere mindset. Ik hou me liever bezig met de toekomst: hoe kan ik ervoor zorgen dat de Molukse cultuur en familieverhalen overgedragen worden naar de volgende generaties? En hoe zet ik me in voor een onafhankelijk Molukken?''

Projecten zoals Ada apa, opa? helpen daarbij. ''Daarnaast ben ik begaan met de situatie op de Molukken. Daar worden mensenrechten geschonden. Als je alleen al met een Molukse vlag loopt, moet je levenslang de gevangenis in. De mensen daar worden dus beperkt in het uiten van hun eigen cultuur en gebruiken. Daarom is het extra belangrijk dat we ook hier in Nederland ons best doen om onze cultuur te behouden en te strijden voor een eigen republiek.''

JJ vat zijn nieuwe levensfilosofie goed samen in de laatste zinnen van zijn audiofragment:

Komt goed

Dat is wat ze zeiden

Herders die spreken 

Schapen die luisteren 

Volle overtuiging 

Misvormd in 

Goed vertrouwen

Als een scheef gezicht

Schuilend achter een lach

Het verleden is niet te vergeten

Maar maakt u zich geen zorgen

Wij focussen ons op het heden.

Komt goed

Audiovoorstelling terugluisteren?

Alle audioverhalen zijn terug te vinden op deze pagina van het Zuidelijk Toneel.

Deze productie is gemaakt door ons jongerenplatform bij 3FM. Samen met de dj's en andere programma's van 3FM zetten zij belangrijke onderwerpen voor jongeren op de agenda. Wil je ook iets agenderen? Mail naar socialmatters@3fm.nl.