Op zoek naar een 'thuis'

De 25-jarige modeontwerpster Yasmin Hassouna kan zich de dag van de explosie nog goed herinneren. Op dinsdag 4 augustus 2020 was ze op haar werk toen de vloer onder haar voeten ineens hevig begon te trillen. "Een paar seconden later hoorde ik een oorverdovende knal en vlogen alle ramen er met een klap uit. Ik was ervan overtuigd dat ik doodging."

Langs een bijna onwerkelijke, apocalyptische scène van rondrennende, gewonde mensen en verwoeste gebouwen reed ze naar huis. Eenmaal daar aangekomen herkende ze haar eigen huis niet meer. “Ik bleef maar naar het puin staren en voelde me helemaal leeg. Ik wist niet wat te doen, of waar ik zou slapen die nacht.”

De economische crisis, corrupte politieke klasse, enorme inflatie, stijgende werkloosheid, water-en elektriciteitsschaarste, aanhoudende protesten, corona-uitbraken en de vernietigende explosie: Libanon kreeg afgelopen jaar te maken met crisis na crisis. Als gevolg voelen Libanese jongeren zich genoodzaakt het land te verlaten.

"Ik leef in Frankrijk, maar mijn hoofd is nog in Libanon." Joe Hayek verruilde acht maanden geleden zijn Beiroet voor Parijs, waar hij werd aangenomen voor de master Architectuur. "Ik studeer hier voor mijn toekomst, maar elke dag maak ik me zorgen om mijn ouders en het leven in Libanon," vertelt hij.

In oktober 2019 brak het grootste protest in jaren uit. Voor veel jongeren, waaronder Hayek, was dit een hoopvolle eerste stap in de richting van een langverwachte revolutie. Libanezen verenigden zich als nooit tevoren in een land dat diep geworteld is in jaren van sektarisme. "Ondanks onze verschillen vochten we allemaal samen tegen de politieke klasse die ons door de jaren heen probeerde te verdelen,” vertelt Hayek.

Maar geleidelijk werd de stem van de demonstranten stiller, uitgeput, over het hoofd gezien en genegeerd. "Zelfs na de explosie negeerden onze leiders het geschreeuw van boze burgers volledig," zegt Hayek. "In plaats van verantwoordelijkheid nemen, gingen ze door met het onderdrukken van demonstranten.

"Als je nu de straat op gaat en aan mensen vraagt wat hun grootste droom is, zullen ze het krijgen van een visum noemen. Het maakt niet eens uit voor welk land. Als het maar buiten Libanon is."

Hayek was enorm actief in de revolutie in Libanon. "Ik was elke dag en nacht op straat. Ik ging niet meer naar de universiteit, en was alleen nog maar aan het protesteren." Na enkele maanden vond zijn vader dat het zo niet langer kon, en besloot zijn zoon naar Parijs te sturen om verder te studeren. Na een aantal toelastingsexamens werd Hayek aangenomen. "Het ging allemaal zo snel," vertelt hij. "Ik was heel erg in de war, ik wilde mijn land niet in de steek laten."

Bijna de helft van alle vrienden van Hayek is inmiddels - net als hij - naar Frankrijk gevlucht. 55 procent van de Libanese bevolking leeft onder de armoedegrens en de jeugdwerkloosheid staat volgens officiële cijfers op 36 procent. Daarnaast heeft de Libanese munt ongeveer tachtig procent van haar waarde verloren. "Mensen van mijn generatie gaan allemaal weg, want er is niets meer in Libanon. Er is geen toekomst hier, we hebben de hoop verloren."

Daar is voor velen nog een probleem bovenop gekomen. Als je al spaargeld had, heb je daar geen toegang meer toe. De banken hebben de rekeningen van mensen bevroren, waardoor zij enkel toegang hebben tot een klein bedrag per maand. "Dus zelfs als je geld hebt, en je hebt geaccepteerd dat het tachtig procent van zijn waarde heeft verloren, kan je er niet bij," zegt Hayek. 

Veel jongeren willen net als Hayek het land uit, het liefst zo snel mogelijk. Hoogopgeleide jongeren proberen via een werk- of studentenvisum weg te komen. Veel van hen hebben een universitair diploma, een tweede paspoort en familieleden die in het buitenland wonen. Zij kunnen hun persoonlijke en professionele netwerk inzetten om eventuele immigratiebelemmeringen van de Europese Unie te omzeilen. 

De uitstroom van deze Libanezen leidt tot een grote kennisvlucht. Momenteel verlaat een grote groep artsen en verpleegkundigen het land, waarschuwt de Libanese voorzitter van de Vereniging van Artsen, Sharaf Abou Sharaf. Hij is bang dat Libanon een generatie verliest: "Die generatie is juist nodig om het land weer op te bouwen."

Voor een groot deel van de bevolking is een legale manier van vluchten geen optie. Zij blijven achter of overwegen andere opties om het land uit te vluchten, desnoods in een bootje. Dit blijkt uit de recente toename van het aantal Libanezen dat samen met Syrische vluchtelingen de gevaarlijke oversteek naar Cyprus waagt. 

Toch zijn er ook nog steeds jonge Libanezen die vastberaden zijn om te blijven. Mohammad Hamoud is net begonnen met zijn master Arabische Democratie en Mensenrechten aan de Saint Joseph Universiteit in Beiroet. "Libanon redden is mijn levensdoel," zegt hij. "Maar het wordt het zwaarste doel van mijn leven."

Zijn vrienden maken altijd grappen over hem, vertelt hij. "Kijk deze idioot, deze hondstrouwe Libanon-aanhanger, hoe kun je nu nog in Libanon geloven?" Maar ondanks deze uitspraken blijft Hamoud koste wat kost in Libanon. Vanaf zijn tiende bereidt hij zich al voor op de revolutie. Op 17 oktober 2019 was het zover. "Ik zegde mijn baan meteen op omdat ik zoveel mogelijk op straat wilde protesteren. De politici wilden niet luisteren naar onze mening. Laten we kijken of ze luisteren naar onze woede."

Ook na de verwoestende explosie steekt Hamoud zijn handen uit de mouwen in eigen land. Dat kon dankzij internationale donaties: "We hebben straten opgeruimd, huizen opgebouwd en buurthuizen opgestart," zegt Hamoud. Maar hij maakt zich zorgen, want hulp van de Libanese staat blijft uit en alle initiatieven zijn afhankelijk van internationale donaties. "Wanneer de internationale financiering stopt, zullen alle initiatieven uit elkaar vallen," vervolgt hij.

Hamouds grootste hoop is dat de volgende generatie op een vreedzame en welvarende manier mag leven. "Ik moet een groot offer brengen. Mijn keuze om te blijven, is een keuze voor de lange termijn. Als mijn vader zich had ingezet, had ik misschien wel een goed leven gehad. Als ik nu niets doe, weet ik dat mijn kinderen dit ook niet zullen hebben."

Ook modeontwerpster Hassouna blijft voorlopig nog in Beiroet, waar zij bij een modemerk werkervaring kan opdoen. Veel van haar vrienden daarentegen, zijn al vertrokken of zijn in afwachting op een visum. "Wat we allemaal gemeen hebben is dat we op zoek zijn naar een plek die we thuis kunnen noemen," vertelt Hassouna. "Naar een plek waar onze stem gehoord wordt en naar een gevoel van thuishoren."

Stiekem droomt ze ervan om uiteindelijk een baan in Europa te vinden, om in een stabiele en stimulerende omgeving te wonen en voorgoed uit Libanon te verhuizen. "Maar dat is een moeilijk dilemma, want daar komt een enorm schuldgevoel bij kijken," zegt ze. "Kan ik proberen verder te gaan, terwijl ik weet dat sommige mensen nog steeds geen dak boven hun hoofd hebben? Terwijl gezinnen nog steeds rouwen om degenen die ze hebben verloren en terwijl jongeren telkens weer hun dromen in duigen zien vallen? Ik weet niet of ik die keuze ooit zal kunnen maken."