Nederland accepteert intolerantie vanwege gezelligheid

Kiza Magendane is een schrijver die zich bezighoudt met burgerschap, identiteit, globalisering en wereldpolitiek. Hij schrijft onder andere voor het NRC Handelsblad en OneWorld. In zijn stukken maakt hij zich zorgen over het ‘hokjesdenken’, de neiging om mensen te reduceren tot hun etniciteit of religie.

Voor Human houdt hij een monoloog over tolerantie. 

“Als ik nadenk over de voorwaarden voor een tolerante samenleving moet ik denken aan Anil Ramdas, een Nederlands-Hindoestaanse schrijver. Hij stelde dat vriendschap de basis is voor een tolerante samenleving. In zijn Socrateslezing uit 1997 noemt hij zijn beste jeugdvriend Emile, een creoolse jongen bij wie hij over de vloer kwam. Door de ander te kennen, doordat hij bij Emile thuis kwam, kon hij niet de negatieve associatie krijgen over zijn afkomst, waar buitenstaanders dat vaak als eerste hebben. 

De belangrijkste voorwaarde voor tolerantie is dan ook ontmoeting. Via werk, studie, via kunst, via religie; dat moet aan de basis liggen. Want als je die vormen van contact niet hebt, dan kun je de ander niet zien als mens. Daarom ben ik tegen het labelen van mensen. Als je gedemoniseerd wordt, als immigrant bijvoorbeeld, of als vluchteling, dan vergeet je dat de ander een mens is. Maar ook het label ‘de witte man’ staat tolerantie in de weg.

Het is belangrijk om de macht te bevragen, maar ik wil voorbij gaan aan de labels. In moeilijke gesprekken moeten we proberen de ander te ontmoeten. Aan de basis van tolerantie ligt namelijk het erkennen van de ander, en dat we die ander in de ogen kunnen kijken.

In die zin is de anti-Zwarte Piet-beweging ook bezig. Zij proberen niet de ander te labelen; wat zij doen is vechten voor humanisering van de samenleving. En daarvoor moeten we elkaar leren kennen. De relevante vraag is dan: Waar kunnen een ‘Henk’ en een ‘Fatima’ elkaar ontmoeten?

Het klinkt heel simpel, maar dat is het niet. Zoals het erkennen dat Zwarte Piet niet meer kan; dat gaat niet van het ene op het andere moment, dat is een proces. Je moet mensen dat proces gunnen.

Dat ze een verhaal te horen krijgen waardoor ze tot een inzicht komen. Daarvoor is goed politiek leiderschap nodig en dat mist nu in Nederland. Het is nodig om als premier op het soort incidenten als de aanval op de bijeenkomst van Kick Out Zwarte Piet in Den Haag te reageren. Als geen ander kan hij bepalen wat de norm is. Wanneer een reactie uitblijft op zo'n terreurdaad, is dat een slecht voorbeeld voor de mensen.

Nederland is beroemd als plek waar veel ‘gedoogd’ wordt. Maar als puntje bij paaltje komt, accepteren we intolerantie onder het mom van ‘gezelligheid’.

Dit fenomeen is iets dat historicus Adriaan van Veldhuizen ‘gezelligheidsfundamentalisme’ noemt. Doordat wij als Nederlanders het vooral zogenaamd gezellig willen houden, tolereren we bepaalde tradities die tolerantie juist in de weg staan. Het resultaat is dat men zich conformeert aan conservatieve gedachtes.

Ik ben heel benieuwd wat er gaat gebeuren nu ons gedrag zich steeds meer online afspeelt. Hoe gaan we elkaar online verdragen? Het antwoord is dat het steeds moeilijker zal worden want hoe ga je de ander beoordelen als je degene nog nooit ontmoet hebt?

In de sociologie wordt deze kloof beschreven als ingroup en outgroup thinking. Online ben je nog meer geneigd om alleen maar ingroup te denken, dat betekent dat je je omgeeft met mensen die hetzelfde denken als jij. Dat maakt de fundamentele vraag van deze tijd: Hoe gaan we met elkaar om?”