Black Lives Matter: terug van nooit weg geweest

"In de afgelopen weken hebben we een pandemie à la 1917, een crisis à la jaren 30, en een protestbeweging à la 1968 bij elkaar zien komen. De ontwikkelingen in Amerika volgen elkaar snel op momenteel. In deze snelkookpan is Black Lives Matter op dit moment de meest zichtbare manifestatie van politiek in de Verenigde Staten. Het is de aanklacht dat er op het punt van raciale ongelijkheid en geweld tegen de zwarte bevolking in Amerika te weinig vooruitgang is geboekt.

De doelen die de beweging sinds haar oprichting in 2013 nastreefde zijn een poos verdrongen geweest door de Trump-show. We hebben het zoveel over Trump gehad met z'n allen: wat het betekent voor Amerika, wat het betekent voor de Republikeinse partij, en hoe dit toch kan. Als je het in Amerikaanse raciale termen uitdrukt, is de aandacht verlegd naar de situatie waarin een groot deel van wit Amerika zich bevindt. Naar de Rust Belt, de forgotten people waar Trump het voor zegt te doen en die Clinton het etiket 'the deplorables' opplakte. De zoektocht naar wat mensen dwars zit, wat ze bezig houdt en welke pijn ze voelen, richtte zich op een ander deel van de bevolking.

Dit is een collectief falen, waaronder van media, dat alle aandacht daar naartoe gaat. Nu is het pendulum onverwacht en heftig naar de andere kant geslagen met de dood van George Floyd. Het politiegeweld dat hem om het leven bracht, vindt onophoudelijk plaats. 1 op de 1000 Afro-Amerikaanse mannen komt onder de huidige omstandigheden om door politiegeweld, wat een ongelofelijk groot aantal is. Als zwarte man is de kans drie keer zo groot dat je noodlottig met de politie in aanraking komt."

Tekst gaat verder na afbeelding

"We leven in het tijdperk van sociale media, waarin iedereen een camera op zijn telefoon heeft. Zijn dood werd vastgelegd door omstanders, waarmee het voor de hele wereld zichtbaar werd. Het verschil met talloze andere slachtoffers, is simpel: de camera stond aan. Op de protestborden zie je dan ook de vraag: 'How many were not filmed?'

De confronterende beelden zijn de onmiddellijke reden dat de vlam in de pan sloeg. Maar je moet daarbij optellen dat die pan aan het overkoken was. Het politiegeweld tegen de zwarte bevolking is een blijvend probleem. Daar kwam de coronacrisis bovenop, wat de zwarte bevolking disproportioneel raakt. Mensen zijn ziek geworden als gevolg van decennialange achterstelling, die zich vertaalt in een slechtere gezondheid van de bevolking, waarmee zij extra kwetsbaar zijn voor het virus. De economische gevolgen en de enorme werkloosheid zijn ook disproportioneel voor rekening gekomen van de zwarte bevolking. Dit is een moment waarop raciale achterstand in veel facetten te zien was, heel merkbaar, en door veel mensen aan den lijve werd ondervonden."

"De mensen die ik in Amerika op straat spreek, vraag ik: wanneer is dit een succes? Er blijkt geen eenduidig antwoord op te geven. De burgerrechtenbeweging van de jaren 60 had concrete doelen: er moesten een Civil Rights Act en een Voting Act komen. Het protest van dit moment heeft geen vergelijkbare, wetmatige doelen. Er zijn voorstellen voor hoe er met de politie moet worden omgegaan, zoals dat er minder geld naar de politie moet, maar dat heeft niet dezelfde sterke symbolische of praktische consequenties. Mensen die ik spreek antwoorden dat het protest geslaagd is 'als dit soort dingen niet meer voorkomen', of 'als mensen naar elkaar kijken en niet in eerste instantie huidskleur of ras zien'. Veel jonge mensen zeggen ook: "misschien doen we dit wel voor de volgende generatie," wetende dat dit probleem geen eenvoudige oplossing heeft, maar dat dit wel een permanente druk op Amerika zal zetten, op zijn minst tot de verkiezingen.

Het grote verschil met de protesten van de jaren 60 is dat er deze keer is niet één beweging is of één leider is: Black Lives Matter heeft geen Martin Luther King. De beweging is meer versnipperd. Het past bij de tijd waarin we leven, waarbij de protesten via sociale media worden georganiseerd.

Het gaat er om van je te laten horen op een moment dat Amerika bezig is met de vraag: wat voor land willen we zijn? Daar moeten ze over een paar maanden over stemmen. Het vooruitzicht dat er zo'n fundamentele keuze aankomt, speelt mee in de hevigheid van de protesten. In de protesten waar ik in Washington bij ben, zie je een vermenging met protest tegen Trump: het gebrek aan aandacht van zijn regering voor dit soort vraagstukken, en de harde reactie op de demonstraties. Het speelt zich niet voor niets op straat af voor het Witte Huis, dat 'Black Lives Matter Plaza' wordt genoemd door de burgemeester van Washington D.C.."

"Trump heeft zich al snel vastgepind op een strategie van law and order, met de hoop dat hij in navolging van president Nixon daar ook de verkiezingen mee wint. Dat leidt tot een rare dynamiek, omdat hij daarmee afhankelijk wordt van de protesten. Trump moet aannemelijk maken dat Amerikaanse steden inderdaad in brand staan en worden verwoest door boze menigtes, en je Amerika overgeeft aan anarchie als je niet op hem stemt in november."

Tekst gaat verder na afbeelding

"Dat scenario is sterk omdat velen erin geloven, maar het is lastig geloofwaardig te houden de komende vijf maanden. Bij de protesten in Washington afgelopen zaterdag waren tussen de 100.000 en 200.000 mensen op de been. Er was weinig politie, er is niemand gearresteerd, en er is niets vernield. Dus is die suggestie reëel? Is de angst voor anarchie, geweld, en vernielingen groot genoeg bij de Trump-stemmer om dat het grote thema van de verkiezingen te maken? Dat is een grote gok voor de president. Dat was voor Nixon makkelijker, want de protesten waren in zijn tijd heviger."

"Ik heb geen demonstrant gesproken die vond dat het plunderen van winkels een goed idee is. Onderzoek naar wie dat precies gedaan heeft, laat geen verband met het grootste deel van de demonstranten zien. Ik heb demonstranten gezien die vernielzucht hebben geprobeerd tegen te houden. Het is niet representatief voor de protesten en is inmiddels grotendeels verdwenen. Veel aandacht geven aan de plunderingen van de winkels is een manier om de beweging in diskrediet te brengen en de politieke noodzaak van law and order te vergroten."

"Wat me opvalt is de grote behoefte aan gemeenschapsvorming. Het zijn protesten ergens tegen — tegen politiegeweld, tegen racisme — maar je ziet dat mensen in deze tijden van barre politiek sterk op zoek zijn naar een gevoel van samenzijn. De protesten zijn een moment om samen te komen voor een politieke, maar ook een morele overtuiging: wat is rechtvaardig, wat is eerlijk, wie is je broeder en hoe ga je met elkaar om? Het zijn deze zachte thema's die de demonstratie kenmerken.

Afgelopen zaterdag was ik bij het Martin Luther King memorial, waar een paar honderd mensen luisterden naar sprekers, maar ook samen aan het bidden waren. Jong en oud, zwart en wit: iedereen zat samen in gebed. De blik van onze seculiere Nederlandse samenleving is daar niet zo op gericht, maar dit maakt Amerika echt anders. Trump wilde zich niet voor niets laten fotograferen met de bijbel in de hand. Het is een strijd om wie de morele kwaliteiten eigenlijk belichaamt die in Amerika nog steeds verbonden zijn met christelijke thema's. Trump probeert dat, de demonstranten ook, en Biden zal het ongetwijfeld gaan proberen. Zo zetten de protesten de sfeer en thema's van de verkiezingen neer."